براي آشنایی با درمان ریشه (Root Canal Therapy) ابتدا باید ساختمان دندان تشريح شود. دندان شامل تاج و ريشه می‌باشد. ريشه دندان در داخل استخوان آلوئل (استخوان فک) قرار دارد و تاج دندان در محيط دهان قابل مشاهده است. معمولاً طول ريشه حدود 2 برابر طول تاج مي‌باشد؛ در دهان هر فرد دندانهاي مختلفی وجود دارد. دندانها از نظر فرم و شكل با هم تفاوت دارند كه بسته به نوع آنها ممكن است دارای يک، دو يا سه ريشه باشند. در داخل هر ريشه حداقل يك مجرا وجود دارد كه به آن Root Canal می‌گويند.
پالپ یا مغز دندان، منطقه ای نرم در مرکز دندان می باشد. در این منطقه علاوه بر عصب، عروق خونی نیز قرار دارد. وقتی عصب دندان به دلایل مختلف دچار ضایعه گردد، دندانپزشک برای نجات دندان، درمان ریشه (عصب کشی) می نماید.
درمان ریشه (عصب کشی) دندانی که علامت، درد و شکایتی از طرف مراجع در مورد آن وجود ندارد همیشه با مشکل قانع کردن و توجیه مراجعین همراه است. البته مراجعین صددرصد در این مورد حق دارند و باید در مورد عصب کشی دندانی که درد نمی کند قانع شوند. در این دست موارد اغلب بیماران ما سوال یکسانی را می‌پرسند: این دندان من که درد نداشته است ولی دکتر گفته است باید عصب‌کشی شود؛ چرا؟
برای اینکه به این سوال پاسخ دهیم ابتدا باید توضیح دهیم که اصلا درد چیست؟
درد را احساس ناخوشایند یا تجربه عاطفی مرتبط با آسیب یا احتمال و پتانسیل آسیب تعریف کرده‌اند. به بیان دیگر درد ما را در مورد بروز آسیب با خبر می‌کند.
درمان ریشه؛ تصویر سمت چپ قبل از درمان و راست بعد از درمان است
۱- همیشه مکانیسم‌های درد ممکن است طبق انتظار ما عمل نکنند. در مورد دندانها، گاهی پیش می‌آید که پوسیدگی‌های وسیع آنقدر پیشرفت می‌کنند که فرصت این هشدار (یعنی درد) را از بدن ما می‌گیرند. علت اصلی پوسیدگی میکروب‌ها هستند و پوسیدگی دندان یک بیماری عفونی است. به علاوه بدن ما با آزاد سازی بعضی از عوامل (مثل مخدرهای درون زا) می‌تواند مانع از احساس درد ما شود. مجموع این عوامل می‌تواند حالتی را پیش بیاورد که کانال‌های ریشه دندان ما عفونی شود و حتی محتویات آنها (عروق و اعصاب و…) از بین برود؛ بدون اینکه ما متوجه آن شده باشیم. (دندان‌پزشکان برای این حالت اصطلاح نکروز آسمپتوماتیک به کار می‌برند). در چنین وضعیتی در حال حاضر دو درمان فقط برای ما وجود دارد. دندان را بکشیم یا اینکه درمان‌ریشه (عصب کِشی) انجام دهیم.
۲- حالت‌های دیگری هم هستند که ممکن است دندان ما نیاز به درمان‌ریشه (عصب‌کشی) داشته باشد بدون اینکه ما دردی را احساس کنیم. گاهی اوقات در افراد جوان‌تر، بعد از پوسیدگی داخل حفره پوسیدگی، بافت صورتی رنگ پر عروقی تشکیل می‌شود که بیماران به اصطلاج می‌گویند دندان ما گوشت آورده است! در این دسته از بیماران هم هر چند درد وجود ندارد ولی درمان حتما مورد نیاز است و در صورتی که ریشه دندان کامل شده باشد، درمان‌ریشه (عصب‌کشی) برای این دندانها صورت می‌گیرد.
۳- احساس درد افراد مختلف متفاوت است. بعضی‌ها احساس سرما و گرمای دندان‌هایشان در پاسخ به غذاهای گرم و سرد را آزار دهنده تلقی نمی‌کنند و نیازی هم به درمان احساس نمی‌کنند. بعد از مدتی ممکن است پوسیدگی‌های دندانهای این افراد پیشرفت کند و نیاز به درمان‌ریشه (عصب‌کشی) به وجود بیاید. بسیاری از این بیماران به خاطر زمان زیادی که سپری شده است، وجود علایم هشداردهنده قبلی (مثل حساسیت به سرما و گرما) را فراموش می‌کنند و یادشان می‌رود که مدت‌های قبل این دندانشان علایمی از پوسیدگی را از خود نشان داده است.
۴- گاهی ضربه‌های شدیدی که به دندانها وارد می‌شود باعث می‌شود که خون‌رسانی دندانها مختل شود. در این حالت دندان می‌تواند نیاز به عصب‌کشی (درمان‌ریشه) پیدا کند بدون اینکه بیمار دردی داشته باشد. دندان‌پزشکان بسیار پیش می‌آید که با بیمارانی مواجه می‌شوند که در کودکی از دوچرخه به زمین افتاده‌اند یا جسم سختی به صورت و دندان‌هایشان اصابت کرده است و بعد از چند سال دندانشان نیاز به درمان‌ریشه پیدا کرده است بدون اینکه در طول این مدت دردی داشته باشند. گاهی تغییر رنگ دندان (تیره شدن دندان) و گاهی هم خروج چرک، لقی، عفونت و… علت مراجعه بیماران بوده است و گاهی هم در رادیوگرافی‌ها بدون اینکه بیمار متوجه شود، توسط دندانپزشک تشخیص داده شده‌اند.
۵- یکی از درمانهای رایج برای بی‌دندانی و جایگزین کردن دندان کشیده شده، روکش‌های چند واحدی (بریج) است. در این درمان دندان‌هایی به عنوان پایه قرار می‌گیرند تا جای خالی یک دندان از دست رفته پر شوند. در درمانهای پروتزی مانند روکش‌های چند واحدی گاهی نیاز پیدا می‌شود که دندان شما درمان‌ریشه (عصب‌کشی) شود. بدون اینکه شما درد داشته باشید و یا حتی بدون اینکه کانال‌های دندانهای شما عفونی شده باشد. در روکش‌های با تعداد واحد زیاد و پایه‌های منفرد به خصوص در نواحی قدامی دهان و دندان‌هایی که دردهان چرخیده‌اند، یا جثه کوچکی دارند، عصب‌کشی زمانی که پایه بریج (روکش چند واحدی) قرار می‌گیرند منطقی است. عصب‌کشی این دندانها ممکن است نوعی آینده نگری باشد و بستگی به نظر تشخیصی دندانپزشک دارد و فاکتورهای متعددی در تصمیم گیری درباره آن دخیلند. چون بسیاری از دندانها بدون اینکه عصب‌کشی شوند می‌توانند روکش شوند و پایه روکش بریج قرار گیرند.
به طور کلی درمان‌ریشه (عصب‌کشی) الزاما برای دندان‌هایی که درد می‌کنند صورت نمی‌گیرد! درد یک علامت هشداردهنده و تشخیصی مهم برای دندان‌پزشکان است ولی غیر از درد فاکتورهای تشخیصی زیادی هم وجود دارند که باعث می‌شوند دندان‌پزشکتان در مورد نگه داشتن یک دندان خاصتان که درد هم ندارد، به شما بگوید یک انتخاب دارید: دندانتان را درمان‌ریشه (عصب‌کشی) کنید!
دندانپزشک با استفاده از تزریق موضعی، دندان را بی حس کرده و پوسیدگی تاج دندان را بر می دارد. با استفاده از میله های بسیار باریک به نام فایل، اعصاب و عروق خونی ریشه را خارج کرده، دیواره کانال ریشه سوهان زده می شود تا هم باقیمانده بافت عصب خارج شود و هم کانال دندان وسیع تر گردد. سپس کانال ریشه شستشو داده می شود. پس از خشک کردن، کانال ریشه با مواد مخصوص کاملاً پر شده و تاج دندان بازسازی می شود. چون معمولاً سطح وسیعی از تاج دندان تحلیل رفته است، با استفاده از پین های مخصوص استحکام تاج بیشتر می گردد.